วีรกรรมจอมพลเจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม แสงชูโต)

จีนไต้เผง ซึ่งไทยเรียกกันว่า ฮ่อ เป็นกบฏต่อเมืองจีน เมื่อถูกจีนปราบ จึงหนีเข้ามาปล้นสะดมในเขตสิบสองจุไทยและเมืองพวน ซึ่งเป็นเมืองชายพระราชอาณาเขตของไทย ไทยส่งกองทัพไปปราบ รวม ๔ ครั้ง ตั้งแต่พุทธศักราช ๒๔๑๘ จึงถึงพุทธศักราช ๒๔๓๐

เจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี เมื่อครั้งเป็นนายพันเอกเจ้าหมื่นไวยวรนารถ ผู้บังคับการกรมทหารหน้า ได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้า ฯ ให้เป็นแม่ทัพยกไปปราบฮ่อในครั้งที่ ๓ และครั้งที่ ๔

การเดินทางไปแต่ละครั้งเป็นไปด้วยความยากลำบาก กองทัพขาดแคลนอาหารและยารักษาโรค และยังต้องสู้รบอย่างรุนแรงกับพวกฮ่อที่แขวงเมืองหัวพันห้าทั้งหก กำลังพลอ่อนแอ เจ้าหมื่นไวยวรนารถ ต้องใช้อุบายเกลี้ยกล่อมให้หัวหน้าฮ่อยอมแพ้ และสวามิภักดิ์ต่อฝ่ายไทย เมื่อปีพุทธศักราช ๒๔๒๘

ต่อมาฮ่อที่เมืองซ่อนทราบว่าทหารไทยเจ็บป่วยมาก จึงรวบรวมกำลังเข้าตีเมืองซ่อน เจ้าหมื่นไวยวรนารถเหลือทหารที่พอจะสู้รบได้อยู่เพียง ๑๑ คน จึงได้ปลุกใจคนในกองโค และกองช้างรวมกันเข้า เป็นพลรบใช้ปืนใหญ่ภูเขายิงทำลายค่ายข้าศึก ถูกข้าศึกล้มตายเป็นจำนวนมากจับหัวหน้าฮ่อได้

การปราบฮ่อครั้งสุดท้าย ในปีพุทธศักราช ๒๔๓๐ นี้ ทำให้พวกฮ่อครั่นคร้ามและนำกำลังทั้งหมด เข้าสวามิภักดิ์ต่อฝ่ายไทย